รอบรู้เรื่องอัญมณี ตอนที่ 3 : ผลึกอัญมณี

สำหรับคนที่เรียนมาทางสายวิทยาศาสตร์ น่าจะยังพอจำได้ว่าตอนเรียนวิชาเคมี ได้เรียนเรื่องผลึกของสารเคมีกันมาบ้าง บางท่านอาจเคยได้ทำแล็บเลี้ยงผลึกสารส้ม โดยนำสารส้มมาละลายน้ำ ให้ความร้อนระดับหนึ่งแล้วปล่อยให้เย็นตัวลง จนตกผลึกออกมา เป็นรูปทรงพีระมิด 2 อันมีฐานชนกัน บางคนก็สามารถเลี้ยงออกมาได้ผลึกก้อนใหญ่สวยงาม ส่วนบางคนอาจเลี้ยงออกมาเป็นผลึกเล็กๆเกาะกันเป็นกลุ่ม ตรงนี้ก็ต้องแล้วแต่ความสามารถของแต่ละคนในการควบคุมอุณหภูมิและเวลาในการทำให้สารละลายเย็นตัว



           สำหรับผลึกอัญมณี ก็มีการตกผลึกออกมาในหลักการเดียวกันกับสารส้มตามกระบวนการทางธรรมชาติ โดยอัญมณีแต่ละชนิดจะมีรูปร่างผลึกแตกต่างกันไปตามระบบผลึก (Crystal System) ซึ่งเป็นรูปทรงสามมิติ และมีหน้าผลึกเป็นรูปร่างเรขาคณิต ผู้เขียนจะขอยกตัวอย่างการดูผลึกอัญมณีที่พบได้บ่อย เผื่อว่าเวลาไปพบเจอก้อนผลึกอัญมณีขึ้นมา จะได้พอดูออกว่าเป็นอัญมณีชนิดใด

ผลึกเพชร

ลักษณะของผลึกเพชรที่พบได้บ่อยที่สุด จะมีลักษณะเป็นรูปทรงพีระมิดสองอันมีฐานชนกัน ภาษาทางวิทยาศาสตร์เรียกว่า ออกตะฮีดรอน (Octahedron)

ผลึกโกเมน

ผลึกโกเมน ดูเผินๆแล้วคล้ายผลึกเพชร เนื่องจากมีระบบผลึกเดียวกัน แต่จริงๆแล้วผลึกโกเมนมีหน้าที่เท่ากันอยู่ 12 หรือ 24 หน้า

ผลึกแซปไฟร์

ผลึกแซปไฟร์จะมีลักษณะค่อนข้างยาว แกนกลางเป็นรูปหกเหลี่ยม (Hexagonal) มีปลายแหลมสองด้าน และมีเส้นขวางตามแนวนอน (horizontal striations)

ผลึกทับทิม

ผลึกทับทิมส่วนใหญ่มีลักษณะรูปร่างหกเหลี่ยมคล้ายผลึกแซปไฟร์ แต่มีรูปร่างและหน้าผลึกเรียบแบน

ผลึกทัวร์มาลีน

ผลึกทัวร์มาลีนมีลักษณะเป็นแท่งยาว ตรงปลายแท่งหน้าผลึกเป็นรูปสามเหลี่ยมโค้งมน และมีเส้นถี่ตามแนวยาวของแท่งผลึก

ผลึกมรกต

ผลึกมรกตมีลักษณะเป็นแท่งหกเหลี่ยม หน้าผลึกเป็นรูปหกเหลี่ยมแบน ลักษณะเดียวกันนี้ สามารถพบได้ในผลึกอความารีน (Aquamarine) ซึ่งอยู่ในตระกูลแร่เดียวกัน

ผลึกควอตซ์

ผลึกควอตซ์ ลักษณะเป็นแท่งหกเหลี่ยม มีปลายแหลมเป็นรูปทรงพีระมิด อาจมีด้านเดียวหรือสองด้าน สามารถพบเป็นผลึกเดี่ยวๆหรือผลึกเกาะกันเป็นกลุ่ม

ตัวอย่างผลึกอัญมณีรูปร่างต่างๆ

ผลึกเพชร

    ผลึกโกเมน   
ผลึกทัวร์มาลีน

อย่างไรก็ตาม ยังมีสิ่งที่ต้องพึงระวัง พลอยคนละชนิดกันก็สามารถมีรูปร่างผลึกเหมือนกันได้ เคยมีเพื่อนคนหนึ่งนำผลึกพลอยสีดำมาให้ผู้เขียนดู ลักษณะของผลึกเป็นลักษณะรูปพีระมิด 2 อันฐานชนกัน ซึ่งเหมือนกับผลึกเพชรไม่มีผิด เพื่อนเชื่อว่าเป็นเพชรสีดำแน่นอน แต่พอตรวจสอบดูแล้ว ผลที่ได้เป็นแบล็คสปิเนล (Black Spinel) หรือนิลตะโกนั่นเอง เนื่องจากเพชรและนิลตะโกมีรูปร่างผลึกเหมือนกัน ถ้าจะแยกด้วยตาเปล่า จำเป็นต้องใช้คุณสมบัติอื่นช่วยในการสังเกตด้วย เช่น สี ความวาวของผิวผลึก ความแข็ง หรือลักษณะรอยแตกของผลึก

          บางคนอาจเคยเห็นพลอยก้อน รูปร่างไม่ได้เป็นรูปผลึกสวยงามแบบที่ยกตัวอย่าง ซึ่งสามารถเกิดจากหลายสาเหตุ เช่น การตกผลึกได้ไม่สมบูรณ์เนื่องจากถูกสภาพแวดล้อมรบกวน การที่ผลึกถูกพัดพาโดยกระแสน้ำและลม ทำให้ไม่สามารถคงรูปผลึกไว้ได้ หรือแม้แต่การขุดพลอยขึ้นมาจากพื้นดิน เกิดการกระทบกระทั่ง ก็สามารถทำลายรูปผลึกได้เช่นกัน