รอบรู้เรื่องอัญมณี ตอนที่ 15 : พลอยปรากฏการณ์ (Phenomenal Gems)

          พลอยหลายชนิดมีปรากฏการณ์ธรรมชาติที่น่าสนใจ เช่น พลอยตาแมว พลอยสตาร์ พลอยมุกดาหาร (Moonstone) ซึ่งเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวของพลอยชนิดนั้นๆ ปรากฏการณ์ต่างๆที่เกิดขึ้นสามารถเกิดจากโครงสร้างของพลอยและตำหนิในเนื้อพลอยเอง เรามาดูกันว่าปรากฏการณ์ที่ว่านี้มีอะไรบ้าง

Play-of-color - การเล่นสี

พลอยที่มีปรากฏการณ์การเล่นสี คือ โอปอล (Opal) ซึ่งการเล่นสีนี้เกิดจากโครงสร้างของพลอย ที่มีก้อนซิลิกากลมๆเรียงตัวกันเป็นชั้นๆ ทำให้เกิดเป็นเหลือบสีสวยงาม โอปอลที่นิยมได้แก่ โอปอลขาว (White Opal) และ โอปอลดำ (Black Opal) ซึ่งเป็นการเรียกชื่อตามสีพื้นของโอปอล ส่วนเหลือบสีที่เห็น ยิ่งมีสีชัดเจนสวยงามเท่าไร ราคาก็ยิ่งสูงขึ้น โดยเฉพาะโอปอลดำซึ่งมีสีพื้นตัดกับเหลือบสีชัดเจน จึงทำให้มีราคาสูงกว่าโอปอลขาว แหล่งที่สำคัญของโอปอล ได้แก่ ออสเตรเลีย เม็กซิโก เอธิโอเปีย


           

ข้อควรระวังก่อนซื้อ

- ระวังโอปอลสังเคราะห์ (Synthetic Opal) ซึ่งสามารถทำได้ทุกสี

- ระวังโอปอลเทียมที่ทำจากแก้วหรือพลาสติก

- ระวังโอปอลที่ผ่านการปรับปรุงคุณภาพ ซึ่งมีการเคลือบน้ำตาล (Sugar treatment) และ การรมควัน (Smoke treatment) เป็นกระบวนการที่ทำให้โอปอลมีสีเข้มขึ้น

- ระวังโอปอลปะ ที่มีการนำโอปอลแท้แผ่นบางๆไปประกบกับพลอยชนิดอื่น เช่น ควอตซ์ แก้ว ซึ่งมีทั้งแบบปะ 2 ชิ้น (Doublet) และ3 ชิ้น (Triplet)

Adularescence  - อะดูลาเรสเซนส์

ปรากฏการณ์นี้เกิดจากการกระจายของแสงเมื่อตกกระทบโครงสร้างของพลอย ทำให้เกิดเป็นเหลือบสีขาวหรือสีฟ้า พบในพลอย มูนสโตน(Moonstone) หรือที่คนไทยเรียกว่าพลอยมุกดาหาร สาเหตุที่เรียกว่ามูนสโตนนั้น เนื่องจากเหลือบของพลอยมีลักษณะนวลเหมือนแสงจันทร์ของพระจันทร์เต็มดวง มูนสโตนที่มีราคาสูงคือมูนสโตนสีขาวที่มีเหลือบสีฟ้า ส่วนมูนสโตนเหลือบสีขาวจะมีราคาถูกกว่า และสามารถเกิดร่วมกับปรากฏการณ์ตาแมวหรือสตาร์ได้ มูนสโตนที่มีเนื้อสีเทาหรือน้ำตาลจะมีความนิยมรองลงมา แหล่งที่สำคัญของมูนสโตน ได้แก่ อินเดีย พม่า และศรีลังกา

 

ข้อควรระวังก่อนซื้อ

- ระวังพลอยชนิดอื่นที่มีลักษณะคล้ายกับมูนสโตน เช่น Milky Quartz หรือ Chalcedony

- ระวังพลอยที่มีการทำเลียนแบบ เช่น แก้ว และพลาสติก

Color Change - การเปลี่ยนสี

พลอยบางชนิดสามารถเปลี่ยนสีได้ในแหล่งกำเนิดแสงที่ต่างกัน ซึ่งเกิดจากธาตุที่มีอยู่ในพลอย พลอยเปลี่ยนสีที่หายากและมีราคาสูง ได้แก่ อเล็กซานไดรท์ (Alexandrite) หรือที่คนไทยเรียกว่า เจ้าสามสี เป็นพลอยในตระกูลคริสโซเบริล (Chrysoberyl) โดยสามารถเปลี่ยนสีจากสีเขียวในแสงสีขาว เป็นสีม่วงแดงในแสงสีส้ม แหล่งที่สำคัญของอเล็กซานไดรท์ ได้แก่ รัสเซีย ศรีลังกา แอฟริกา บราซิล ไม่เพียงแต่อเล็กซานไดรท์เท่านั้น ยังมีพลอยชนิดอื่นที่เกิดปรากฏการณ์เปลี่ยนสีได้เช่นกัน เช่น แซปไฟร์ (Sapphire) โกเมน (Garnet) สปิเนล (Spinel)

 

ข้อควรระวังก่อนซื้อ

- ควรแน่ใจว่าเป็นพลอยชนิดใดก่อนซื้อ เนื่องจากพลอยเปลี่ยนสีมีหลายชนิด มีราคาต่างกัน

- ระวังพลอยสังเคราะห์เปลี่ยนสี เช่น แซปไฟร์สังเคราะห์ (Synthetic Sapphire) อเล็กซานไดรท์สังเคราะห์ (Synthetic Alexandrite)

- ระวังพลอยปะ ซึ่งมีการนำแซปไฟร์สังเคราะห์มาประกบกับพลอยชนิดอื่น

- ระวังพลอยเทียมจำพวก แก้ว และพลาสติก

Chatoyancy – ตาแมว

พลอยที่มีปรากฏการณ์ตาแมว เมื่อโดนแสงไฟจะเห็นเป็นเส้นพาดกลางหน้าผิวโค้งของพลอย ดูแล้วคล้ายตาแมว ปรากฏการณ์นี้เกิดจากตำหนิเส้นเข็มที่อยู่ภายในเนื้อพลอย สามารถเกิดขึ้นได้ในพลอยหลายชนิด ซึ่งพลอยที่นิยมและมีราคาแพงที่สุด คือ คริสโซเบริลตาแมว (Cat’s eye Chrysoberyl) หรือที่คนไทยเรียกว่า “ไพฑูรย์” มีสีตั้งแต่สีเขียว สีเหลือง สีเหลืองอมน้ำตาลหรือสีน้ำผึ้ง เนื้อพลอยค่อนข้างละเอียดและมีตาแมวคมชัด แหล่งที่สำคัญของคริสโซเบริลได้แก่ ศรีลังกา แอฟริกา บราซิล ส่วนพลอยตาแมวชนิดอื่นๆจะมีราคาถูกกว่า เช่น ควอตซ์ตาแมว (Cat’s eye Quartz) สคาโพไลท์ตาแมว (Cat’s eye Scapolite) อะพาไทท์ตาแมว (Cat’s eye Apatite)

ข้อควรระวังก่อนซื้อ

- ควรแน่ใจว่าเป็นพลอยชนิดใดก่อนซื้อ เนื่องจากพลอยตาแมวมีหลายชนิด มีราคาต่างกัน

- ระวังพลอยสังเคราะห์ เช่น ควอตซ์ตาแมวสังเคราะห์

- ระวังพลอยเทียมจำพวก แก้ว และพลาสติก

Asterism - สตาร์

ปรากฏการณ์สตาร์ เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดจากตำหนิเส้นเข็มหรือเส้นไหมที่มีการเรียงตัวกันในทิศทางที่ต่างกัน เมื่อใช้ไฟส่องพลอย จะเห็นเป็นสตาร์มีขา มีทั้งแบบ 4 ขา 6 ขา และ 12 ขา คนไทยเรียกปรากฏการณ์นี้ว่า สาแหรก พลอยสตาร์มีหลายชนิดด้วยกัน ชนิดที่เป็นที่นิยมและมีราคาสูงได้แก่ ทับทิมและแซปไฟร์ ส่วนพลอยเนื้ออ่อนอื่นๆที่สามารถพบปรากฏการณ์นี้ เช่น สตาร์ไดออปไซด์ สตาร์ซันสโตน สตาร์สปิเนล

    

ข้อควรระวังก่อนซื้อ

- ควรแน่ใจว่าเป็นพลอยชนิดใดก่อนซื้อ เนื่องจากพลอยสตาร์มีหลายชนิด มีราคาต่างกัน

- หากเป็นสตาร์ทับทิมและแซปไฟร์ ควรพิจารณาเรื่องการปรับปรุงคุณภาพ เช่น มีการเผาแบบใด เผาดั้งเดิมหรือเผาแก้วตะกั่ว และระวังสตาร์ที่ทำขึ้นมาจากวิธีการซ่านสี (Diffusion)

- ระวังพลอยสังเคราะห์ประเภทสตาร์ทับทิม (Synthetic Star Ruby) และแซปไฟร์สังเคราะห์ (Synthetic Star Sapphire)

- ระวังพลอยเทียมจำพวก แก้วและพลาสติก

Labradorescence – ลาบราดอเรสเซนส์

พลอยลาบราดอไรท์ (Labradorite) เป็นพลอยที่มีปรากฏการณ์ลาบราดอเรสเซนส์ ปรากฏการณ์นี้เกิดจากความแตกต่างของธาตุประกอบในโครงสร้างที่เป็นชั้นๆของพลอย ซึ่งทำให้เห็นเป็นเหลือบสี เช่น สีฟ้า สีเขียว เมื่อขยับพลอยจะเห็นเป็นเหลือบสีวิ่งไปมา มองดูแล้วมีเสน่ห์เฉพาะตัว บางครั้งสามารถเห็นเป็นสีรุ้งเกิดกับปรากฏการณ์อะดูลาเรสเซนส์ ซึ่งมีชื่อเรียกกันในตลาดว่า เรนโบว์ มูนสโตน (Rainbow Moonstone) แหล่งที่สำคัญของพลอยชนิดนี้ได้แก่ แคนาดา มาดากัสการ์ ฟินแลนด์

ข้อควรระวังก่อนซื้อ

- ระวังพลอยที่มีการทำเลียนแบบ เช่น แก้ว และ พลาสติก

Iridescence – อิริเดสเซนส์

ปรากฏการณ์นี้สามารถพบได้ในรอบๆตัวเรา เช่น เหลือบสีรุ้งที่เราเห็นในฟองสบู่หรือคราบน้ำมัน ซึ่งเกิดจากการกระเจิงของแสงสีขาวแตกออกเป็นแสงสีรุ้งเมื่อผ่านชั้นบางๆ สำหรับในพลอย เราสามารถพบได้ใน ไฟร์อะเกต (Fire Agate) เปลือกหอย และไข่มุก ในไข่มุกจะมีชื่อเฉพาะที่เรียกปรากฏการณ์นี้ว่า โอเรียนท์ (Orient) ซึ่งเห็นเป็นเหลือบสีรุ้งที่ผิวของไข่มุก

 

ข้อควรระวังก่อนซื้อ

- ระวังพลอยที่มีการทำเลียนแบบ เช่น แก้ว และ พลาสติก

- หากเป็นไข่มุกควรพิจารณาเรื่องการปรับปรุงคุณภาพ เช่น การย้อมสี การฉายรังสี

Aventurescence – อะเวนจูเรสเซนส์

ปรากฏการณ์นี้เกิดจากตำหนิแร่ที่มีลักษณะเป็นแผ่นเล็กๆภายในพลอย เมื่อใช้ไฟส่องพลอย จะเห็นเป็นแสงระยิบระยับเนื่องจากแสงไปตกกระทบกับตำหนินั้น พบในพลอย ซันสโตน (Sunstone) ซึ่งคนไทยเรียกว่า หินพระอาทิตย์ บางครั้งสามารถเกิดร่วมกับปรากฏการณ์สตาร์ได้ เรียกว่า สตาร์ซันสโตน (Star Sunstone) ซันสโตนส่วนใหญ่จะมีสีเหลือง ส้ม แดงและน้ำตาล แหล่งที่สำคัญ ได้แก่ อินเดีย รัฐโอริกอน ในประเทศอเมริกา

ข้อควรระวังก่อนซื้อ

- ระวังพลอยที่มีการทำเลียนแบบ เช่น แก้ว ที่เรียกว่า โกลด์สโตน (Goldstone) และ พลาสติก




อ่านต่อ - ตอนที่ 16 https://www.gemsharmonyshop.com/b/28

อ่านตอนที่ 14 https://www.gemsharmonyshop.com/b/26